Strefa zagrożona wybuchem w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych występuje w obiektach i terenach przyległych, gdzie procesy technologiczne wykorzystują substancje palne. Również miejsca wydobycia, przetwarzania i magazynowania takich substancji stwarza zagrożenie wybuchowe. Mogą one bowiem tworzyć poprzez mieszanie się z powietrzem atmosfery wybuchowe.
Do takich obszarów niebezpiecznych należą m.in. instalacje przemysłu chemicznego, spożywczego, petrochemicznego i rafineryjnego. Również obiekty wydobywcze, jak kopalnie węgla, instalacje eksploatacji złóż gazu i ropy naftowej muszą liczyć się z takim zagrożeniem. Podobnie każde miejsce, gdzie produkty rafineryjne są przechowywane w dużych ilościach, zatem bazy paliw i stacje benzynowe. Jednak magazyny innych substancji palnych też są zagrożone wybuchem: silosy, bunkry, zbiorniki, młyny, cyklony, filtry. Nawet hale obróbki mechanicznej, gdzie gromadzą się warstwy i mogą się tworzyć chmury pyłów, są typowym środowiskiem zagrożonym wybuchem.
Sama strefa zagrożona wybuchem to przestrzeń, w której może występować mieszanina wybuchowa substancji palnych z powietrzem lub innymi gazami utleniającymi. Musi ona osiągać stężenie zawarte pomiędzy dolną a górną granicą wybuchowości. [P-4]
Poniżej przedstawiamy związane z nią podstawowe terminy i definicje:
Atmosfera wybuchowa – mieszanina substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów z powietrzem w warunkach atmosferycznych. Po zapaleniu jej spalanie rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę. [N-35]
Zagrożenie wybuchem – możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych w różnych warunkach mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia. Czynnikiem inicjującym może być iskra, łuk elektryczny lub przekroczenie temperatury samozapłonu. [P-4]
Przestrzeń zagrożona wybuchem – przestrzeń, w której występuje atmosfera wybuchowa lub można spodziewać się jej wystąpienia w takich ilościach, że wymaga to specjalnych środków zapobiegawczych dotyczących konstrukcji, instalowania i stosowania urządzeń. [N-3]
Substancja palna – gaz, para, ciecz, ciało stałe lub ich mieszanina zdolna wchodzić w egzotermiczną reakcję z powietrzem po zapaleniu. [N-35]
Dolna granica wybuchowości (DGW) – stężenie gazu palnego, pary palnej lub mgły w powietrzu, poniżej którego atmosfera gazowa nie jest wybuchowa. (Podawana jest w % objętości lub w g/m3). [N-3]
Górna granica wybuchowości (GGW) – stężenie gazu palnego, pary palnej lub mgły w powietrzu, powyżej którego atmosfera gazowa nie jest wybuchowa. (Podawana jest w % objętości lub w g/m3). [N-3]
Względna gęstość gazu lub pary (dp) – gęstość gazu lub pary odniesiona do gęstości powietrza pod tym samym ciśnieniem i w tej samej temperaturze. (Dla powietrza jest równa 1). [N-3]
Źródło zapłonu – jakiekolwiek źródło z energią dostateczną do zainicjowania palenia. [N-35]
Temperatura samozapłonu gazowej atmosfery wybuchowej – najniższa temperatura gorącej powierzchni, przy której w określonych warunkach może wystąpić zapalenie palnej substancji w postaci mieszaniny gazu lub pary z powietrzem. [N-3]
Temperatura zapłonu – minimalna temperatura, przy której w określonych warunkach badania z cieczy wydziela się palny gaz lub para w ilości wystarczającej do natychmiastowego zapłonu z zastosowaniem efektywnego źródła zapłonu. [N-35]
Źródło emisji – punkt lub miejsce, z którego mogą się uwalniać do atmosfery gaz palny, para palna lub ciecz palna. W efekcie może się utworzyć gazowa atmosfera wybuchowa. [N-35]
Wydajność emisji – ilość palnego gazu lub pary uwalniana w jednostce czasu ze źródła emisji. [N-35]
Minimalna energia zapłonu – najmniejsza energia, która jest wystarczająca do spowodowania zapłonu najbardziej zapalnej atmosfery w określonych warunkach badania. [N-35]
Wybuch – gwałtowna reakcja utleniania lub rozkładu wywołująca wzrost temperatury i ciśnienia. [N-35]