Wymogi prawne UE i Polski dotyczące raportowania emisji metanu
Metan (CH4) to jeden z głównych gazów cieplarnianych – w horyzoncie czasowym 20 lat jego potencjał cieplarniany jest ponad 80 razy wyższy niż w przypadku dwutlenku węgla. Chociaż jego czas życia w atmosferze jest krótszy, to właśnie ograniczenie emisji metanu może przynieść szybkie i zauważalne efekty w walce ze zmianą klimatu. Z tego względu Unia Europejska w ostatnich latach kładzie coraz większy nacisk na monitorowanie i raportowanie emisji metanu, zwłaszcza w sektorach wydobywczych i energetycznych, gdzie występują one najczęściej.
W odpowiedzi na te wyzwania przyjęto między innymi Rozporządzenie (UE) 2024/1787 - tzw. rozporządzenie metanowe, które ustanawia jednolite wymogi dotyczące monitorowania, raportowania i ograniczania emisji metanu w krajach członkowskich. Dokument ten stanowi istotny krok w kierunku zwiększenia przejrzystości i skuteczności działań na rzecz klimatu, a jego wdrożenie wymaga dostosowania krajowych przepisów oraz praktyk przemysłowych.
Rozporządzenie metanowe (UE) 2024/1787, które obowiązuje od 4 sierpnia 2024 roku, obejmuje sektor energetyczny - od wydobycia, przetwarzania i magazynowania paliw kopalnych po transport, dystrybucję oraz import paliw wprowadzanych na rynek UE. Jego głównym celem jest ustanowienie spójnego, unijnego systemu prawnego dla monitoringu, raportowania i ograniczania emisji metanu - zarówno w granicach UE, jak i w łańcuchach dostaw poza granicami Unii.
Jednym z kluczowych mechanizmów regulacji są programy LDAR (Leak Detection and Repair), które obligują operatorów m.in. do przeprowadzania inspekcji typu 1 i typu 2 zgodnie z minimalnymi częstotliwościami określonymi w załączniku oraz do usuwania wykrytych nieszczelności. Rozporządzenie ustanawia również wymogi dotyczące inwentaryzacji emisji (na poziomie komponentu i instalacji), stosowania metod tierowych pomiarów (od szacunków po metody pomiarowe) oraz jednolitego raportowania i weryfikacji danych w całej UE, a także wprowadza bazę przejrzystości emisji (Methane Transparency Database).
Wdrożenie nowych przepisów dotyczących raportowania i ograniczania emisji metanu odbywa się etapowo, co ma umożliwić przedsiębiorstwom dostosowanie się do nowych wymogów technicznych i administracyjnych.
W pierwszej fazie, przypadającej na lata 2024–2025, operatorzy sektora ropy, gazu i węgla zobowiązani są do opracowania programów LDAR (Leak Detection and Repair) oraz określenia metod pomiaru i częstotliwości inspekcji zgodnie z minimalnymi wymogami przedstawionymi w Załączniku I rozporządzenia. Inspekcje typu 1 i typu 2, a także obowiązek usuwania wykrytych nieszczelności, stanowią jeden z kluczowych elementów tej fazy wdrożeniowej.
Od 2026 roku planowane jest uruchomienie unijnej Methane Transparency Database, prowadzonej przez Komisję Europejską. Baza ta będzie gromadziła i publikowała dane o emisjach metanu pochodzących z działalności operatorów na terenie całej Unii, zapewniając przejrzystość i porównywalność raportów między państwami członkowskimi. W tym samym okresie przedsiębiorstwa rozpoczną obowiązkowe raportowanie danych o emisjach do krajowych organów nadzoru, oparte na wynikach pomiarów rzeczywistych.
Do 2027 roku operatorzy z branży gazowej, naftowej i węglowej powinni wdrożyć pełne systemy raportowania obejmujące pomiary rzeczywiste, a także zapewnić niezależną weryfikację danych. Od 2028 roku raportowanie emisji metanu ma być w pełni zharmonizowane w skali Unii, a dane zweryfikowane przez niezależne jednostki będą przekazywane do unijnej bazy Methane Transparency Database, zgodnie z zasadami ustanowionymi przez Komisję Europejską.
Rozporządzenie (UE) 2024/1787 wprowadza również ścisłe ograniczenia dotyczące upustu i spalania gazu (venting i flaring). Praktyki te są dozwolone wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych, takich jak zagrożenie bezpieczeństwa, awarie lub konieczność utrzymania integralności instalacji. Państwa członkowskie są zobowiązane do monitorowania i raportowania tych przypadków oraz podejmowania działań w celu ich minimalizacji.
W sektorze gazowym i naftowym rozporządzenie wprowadza obowiązek regularnego monitorowania infrastruktury – od odwiertów, poprzez tłocznie i stacje pomiarowe, po sieci przesyłowe i dystrybucyjne. Operatorzy są zobowiązani do prowadzenia pomiarów emisji metanu, wdrażania programów wykrywania i naprawy nieszczelności (LDAR) oraz raportowania danych zgodnie z jednolitymi zasadami obowiązującymi w całej Unii Europejskiej.
W praktyce oznacza to konieczność rozwoju systemów pomiarowych i raportowych, w tym wykorzystania nowoczesnych technologii detekcji – takich jak kamery OGI, analizatory FID/PID czy czujniki ultradźwiękowe – zatwierdzonych przez właściwe organy krajowe lub unijne.
W górnictwie węglowym rozporządzenie obejmuje zarówno kopalnie czynne, jak i zamknięte lub nieaktywne. Operatorzy są zobowiązani do monitorowania i raportowania emisji metanu pochodzących z szybów, wyrobisk, szybów wentylacyjnych czy hałd. Państwa członkowskie mają opracować plany ograniczania emisji z kopalń nieczynnych i opuszczonych, co w praktyce może obejmować zastosowanie technologii odmetanowania lub wychwytu metanu w celach energetycznych, tam, gdzie jest to technicznie uzasadnione.
Wdrożenie rozporządzenia metanowego (UE) 2024/1787 w Polsce wiąże się z koniecznością dostosowania krajowego prawa oraz wyznaczenia odpowiednich organów nadzorujących realizację obowiązków raportowych. Zgodnie z projektem nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego, Prezes Wyższego Urzędu Górniczego (WUG) został wskazany jako organ odpowiedzialny za monitorowanie i egzekwowanie stosowania przepisów rozporządzenia metanowego w sektorze górniczym. W praktyce oznacza to, że WUG będzie pełnił kluczową rolę w nadzorze nad przestrzeganiem unijnych wymogów dotyczących emisji metanu w Polsce.
Dla przedsiębiorstw oznacza to konieczność opracowania nowych procedur pomiarowych, wdrożenia cyfrowych systemów raportowania oraz zapewnienia zgodności z unijnymi standardami w zakresie częstotliwości i jakości danych. Chociaż wymaga to nakładów inwestycyjnych, w dłuższej perspektywie może przynieść korzyści w postaci mniejszych strat surowca i wyższej efektywności energetycznej.
Rozporządzenie metanowe UE 2024/1787 stanowi przełom w podejściu do kontroli emisji metanu w Europie. Wprowadza spójny system pomiarów, raportowania i ograniczania emisji, który obejmie wszystkie kluczowe sektory energetyczne. Dla przedsiębiorstw to wyzwanie organizacyjne i technologiczne, ale także szansa na poprawę efektywności procesów, redukcję strat oraz wzmocnienie pozycji w gospodarce niskoemisyjnej.